वाढते युट्युबर्स : नवे क्रिएटर्स की कंटेंटचा बोजवारा?

भावेश जनार्दन म्हसकर

“सगळेच जर दाखवणारे झाले तर बघणारे व्हायचं कुणी?” – हा प्रश्न हल्लीच्या डिजिटल युगात महत्त्वाचा ठरतो. पूर्वी केवळ टीव्ही, रेडिओ आणि सिनेमांच्या माध्यमातून कंटेंट सादर केला जात असे. मात्र, इंटरनेट आणि सोशल मीडियाने प्रत्येकालाच ‘क्रिएटर’ बनण्याची संधी दिली आहे. युट्युब हे या डिजिटल क्रांतीचं सर्वोत्तम उदाहरण आहे.

गेल्या काही वर्षांत युट्युबर्सची संख्या झपाट्याने वाढली आहे. प्रत्येकजण स्वतःचं काहीतरी नवीन, वेगळं आणि आकर्षक सादर करण्याचा प्रयत्न करत आहे. परंतु हा वाढता ट्रेंड माहितीपूर्ण आणि मौलिक आहे का, की केवळ व्हायरल होण्यासाठी निरर्थक आणि आकर्षक thumbnail आणि clickbait टायटलचा खेळ सुरू आहे?

युट्युबर होण्याची वाढती क्रेझ : कारणं आणि परिणाम

युट्युबर होण्याच्या या क्रेझमागे काही प्रमुख कारणं आहेत –

1. तांत्रिक सुविधा आणि सहज उपलब्धता

पूर्वी कंटेंट निर्माण करण्यासाठी महागड्या कॅमेऱ्यांची, एडिटिंग स्टुडिओंची गरज असायची. आता मोबाईल फोनच्याच मदतीने उच्च दर्जाचा व्हिडिओ तयार करता येतो. मोफत उपलब्ध असलेल्या अॅप्समुळे एडिटिंगही सोपी झाली आहे.

2. पैसा आणि प्रसिद्धी

लोकांची लोकप्रियता मिळवण्याची आणि त्यातून पैसे कमावण्याची इच्छा प्रबळ झाली आहे. अनेक युट्युबर्स जाहिराती, ब्रँड प्रमोशन, स्पॉन्सर्ड कंटेंट आणि सुपर चॅटच्या माध्यमातून चांगली कमाई करत आहेत. त्यामुळे अनेक तरुण हे करिअर म्हणूनही याकडे पाहत आहेत.

3. स्वतंत्र प्लॅटफॉर्म आणि व्यक्त होण्याचं माध्यम

टीव्ही किंवा मोठ्या मीडिया हाऊसेसमध्ये प्रवेश मिळवणं सोपं नव्हतं, पण युट्युबवर कुणीही आपलं मत मांडू शकतो. त्यामुळे वेगवेगळ्या क्षेत्रांतील लोकं युट्युबवर आपलं स्थान निर्माण करत आहेत.

युट्युबवरील कंटेंट : गुणवत्तेपेक्षा व्हायरल होण्याची स्पर्धा?

युट्युबवर दर्जेदार कंटेंट तयार करणारे अनेक आहेत, पण त्याचसोबत ‘व्हायरल व्हायचंय’ या उद्देशाने तयार होणाऱ्या व्हिडिओंची संख्याही वाढली आहे. काही प्रमुख ट्रेंड असे आहेत –

1. Clickbait टायटल आणि भडक थंबनेल्स

बहुतेक युट्युबर्स आकर्षक, पण भ्रामक thumbnail आणि टायटल देऊन लोकांना क्लिक करायला प्रवृत्त करतात. प्रत्यक्षात कंटेंट त्या थराचा नसेल, तरीही तो व्हिडिओ मोठ्या प्रमाणात पाहिला जातो.

2. मनोरंजनापेक्षा वादग्रस्त विषयांवर भर

जास्तीत जास्त लोकांनी पाहावं म्हणून काही युट्युबर्स मुद्दामून वादग्रस्त विषय हाताळतात. राजकीय चर्चा, सामाजिक विषयांवरील टीका, सेलेब्रिटी गॉसिप अशा गोष्टींना जास्त प्राधान्य दिलं जातं.

3. Short-form कंटेंटची लोकप्रियता

पूर्वी 10-15 मिनिटांचे माहितीपूर्ण व्हिडिओ पाहिले जात असत. पण आता YouTube Shorts आणि Reelsच्या प्रभावामुळे 30 सेकंदांत प्रेक्षकांचं लक्ष वेधण्याची स्पर्धा लागली आहे. त्यामुळे खोलवर माहिती देण्याऐवजी जलद आणि मनोरंजक सामग्रीकडे ओढा वाढला आहे.

युट्युबर्सच्या वाढत्या प्रमाणाचा समाजावर परिणाम

युट्युबमुळे लोकांना माहिती मिळवण्यासाठी नवीन मार्ग उपलब्ध झाला आहे, पण त्याचे काही सकारात्मक आणि नकारात्मक परिणाम दिसून येतात.

सकारात्मक परिणाम:

~सर्जनशीलता आणि शिक्षणाला चालना – अनेक लोक आपले कौशल्य आणि ज्ञान लोकांपर्यंत पोहोचवू लागले. शैक्षणिक व्हिडिओंमुळे विद्यार्थ्यांना खूप फायदा होतो.
~छोट्या कलाकारांना व्यासपीठ – टीव्ही किंवा सिनेमात संधी न मिळणाऱ्या कलाकारांना युट्युबवरून प्रसिद्धी मिळत आहे.
~व्यवसाय आणि उद्योजकतेला चालना – अनेक लोकांनी युट्युबमुळे स्वतःचा ब्रँड आणि व्यवसाय निर्माण केला आहे.

नकारात्मक परिणाम:

~ माहितीपेक्षा अफवा आणि दिशाभूल करणारी सामग्री – कोणतीही खात्री न करता अनेक लोक चुकीची माहिती पसरवतात, ज्यामुळे समाजात संभ्रम निर्माण होतो.
~ मानसिक आरोग्यावर परिणाम – युट्युबर्स सतत ‘व्ह्यूज आणि लाइक्स’च्या स्पर्धेत असतात. त्यामुळे मानसिक दबाव वाढतो.
~ गुणवत्तेपेक्षा लोकप्रियतेला प्राधान्य – मूळ माहितीपेक्षा ‘व्हायरल होणं’ अधिक महत्त्वाचं झाल्याने दर्जेदार कंटेंट मागे पडतो.

युट्युबच्या भविष्यातील दिशा : संतुलन आवश्यक!

सध्या युट्युब हा ज्ञान, मनोरंजन आणि करिअरच्या दृष्टीने उत्तम प्लॅटफॉर्म आहे. मात्र, यामध्ये संतुलन ठेवणं गरजेचं आहे. केवळ ‘दाखवणारे’ निर्माण होत राहिले तर ‘बघणारे’ उरणार नाहीत आणि दर्जेदार कंटेंट दुर्लक्षित होईल.

युट्युबर्ससाठी काही महत्त्वाचे मुद्दे:

✔ गुणवत्तेशी तडजोड न करता कंटेंट तयार करावा.
✔ फक्त व्हायरल होण्यासाठी भ्रामक टायटल आणि थंबनेल वापरू नयेत.
✔ शैक्षणिक आणि माहितीपूर्ण व्हिडिओंना अधिक प्रोत्साहन द्यावं.
✔ सोशल मीडियाचा समाजहितासाठी कसा उपयोग करता येईल, यावर भर द्यावा.

युट्युबच्या वाढत्या ट्रेंडमध्ये काही जण यशस्वी होतात, काही हरवून जातात, तर काही फक्त ‘व्हायरल’ होण्याच्या नादात गुणवत्तेला हरवून बसतात. त्यामुळेच “सगळेच जर दाखवणारे झाले, तर बघणारे राहतील तरी कुणी?” हा प्रश्न भविष्यात अधिक गंभीर होऊ शकतो!

तुमचं मत काय?युट्युबच्या वाढत्या प्रभावाबद्दल तुम्ही काय विचार करता? गुणवत्तापूर्ण कंटेंट आणि व्हायरल कंटेंट यामधील संतुलन साधणं किती महत्त्वाचं आहे? तुमची मते आणि प्रतिक्रिया नक्की सांगा!